พระราชกรณียกิจ พระพันปีหลวง พระเมตตาต่อพสกนิกรชาวไทยอย่างหาที่สุดมิได้
ตลอดเวลาหลายทศวรรษที่ผ่านมา ภาพที่ยังคงตรึงอยู่ในความทรงจำของพสกนิกรชาวไทยมิอาจลืม พร้อมสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้ คือ องค์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ประทับอยู่เคียงข้างพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในการเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมเยียนราษฎร ไม่ว่าพื้นที่นั้นจะห่างไกล สภาพทุรกันดารเพียงใด ก็ทรงรับสนองพระราชดำริในการดำเนินโครงการต่างๆ เพื่อบรรเทาความเดือดร้อน และบำรุงสุขแก่พสกนิกรในพระองค์จากการได้ทอดพระเนตรชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนด้วยพระองค์เองนั้น สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง จึงทรงมีปณิธานแน่วแน่ในการปฏิบัติพระราชกรณียกิจเพื่อแก้ปัญหาสภาพความเป็นอยู่ของประชาชนให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น โดยมีพระราชดำริผ่านโครงการในด้านต่างๆ ที่สำคัญ ดังนี้
ด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม
หลายพื้นที่ที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในการเสด็จเยี่ยมเยียนราษฎรนั้น ได้ทอดพระเนตรเห็นคุณค่าของธรรมชาติที่สำคัญต่อชีวิตความเป็นอยู่ของพสกนิกรชาวไทย แต่หลายแห่งได้ถูกทำลาย จนกระทบต่อชีวิตความเป็นอยู่ของราษฎรในพื้นที่อย่างยิ่ง เพื่อบรรเทาความเดือดร้อน จึงมีพระราชดำริจัดตั้งโครงการอนุรักษ์ธรรมชาติฯ หลายโครงการ อาทิ
โครงการป่ารักน้ำ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ เพื่อแก้ปัญหาความแห้งแล้งในภาคอีสาน โดยเริ่มจากการปลูกป่าบริเวณเชิงเขาภูผาเหล็ก บริเวณอ่างเก็บน้ำคำจวง บ้านถ้ำติ้ว ตำบลส่องดาว อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร เพื่อฟื้นสภาพป่าเสื่อมโทรมให้อุดมสมบูรณ์กว่าเดิม และจากโครงการป่ารักน้ำที่บ้านถ้ำติ้ว ยังได้ขยายไปยังพื้นที่อื่น อาทิ
-โครงการป่ารักน้ำบ้านป่ารักน้ำ ตำบลโคกสี อำเภอสว่างดินแดน จังหวัดสกลนคร
-โครงการป่ารักน้ำบ้านกุดนาขาม ตำบลเจริญศิลป์ อำเภอเจริญศิลป์ จังหวัดสกลนคร
-โครงการป่ารักน้ำหาดทรายใหญ่ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์
-โครงการป่ารักน้ำบ้านจาเลาะสโตร์ ตำบลกะลุวอ อำเภอเมือง จังหวัดนราธิวาส
โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ ที่ก่อกำเนิดขึ้นเมื่อวันที่ 4 มีนาคม พุทธศักราช 2534 เมื่อสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้เสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมราษฎรบ้านห้วยหล่อดูก ตำบลแม่ตื่น และตำบลม่อนจอง อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ ทอดพระเนตรเห็นการทำไร่เลื่อนลอย มีการเผา และถางป่า ล่าสัตว์ บางแห่งกลายเป็นพื้นที่ป่าเสื่อมโทรม สัตว์ป่าบางชนิดใกล้สูญพันธุ์ จึงทรงมีพระราชดำริให้ตั้งโครงการชื่อว่า โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ โดยให้หน่วยงานทหาร ตำรวจ และพลเรือน ร่วมกันฟื้นสภาพป่าในพื้นที่อำเภออมก๋อยให้กลับมาอุดมสมบูรณ์ โดยโครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ในพระราชดำริยังได้ขยายออกไปอีกหลายพื้นที่ เช่น
-โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ บ้านห้วยจะค่าน ตำบลปิงโค้ง อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่
-โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ บ้านทันสมัย ตำบลมหาชัย อำเภอปลาปาก จังหวัดนครพนม
-โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ บ้านน้อมเกล้า ตำบลบุ่งคล้า อำเภอเลิงนกทา จังหวัดยโสธร
-โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ ผานาง ผาเกิ้ง ตำบลผาอินทร์แปลง กิ่งอำเภอเอราวัณ จังหวัดเลย
-โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ดอยคำ จังหวัดเชียงใหม่
-โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ อำเภอแม่สรวย จังหวัดเชียงราย
-โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ ดอยผ้าห่มปก จังหวัดเชียงใหม่
นอกจากนี้ ทรงมีพระราชดำริจัดตั้งโครงการพิทักษ์ป่าเพื่อรักษาชีวิต เพื่อให้คนกับป่าอยู่ร่วมกันได้ นอกจากการอนุรักษ์ธรรมชาติป่าไม้ ต้นน้ำลำธารแล้ว ยังมีโครงการพระราชดำริทางด้านการเพาะเลี้ยง และขยายพันธุ์สัตว์ป่า การอนุรักษ์สัตว์น้ำ ทั้งการฟื้นฟูปลาไทย การอนุรักษ์พันธุ์เต่าทะเล และโครงการเพาะพันธุ์หอยมุกจาน เป็นต้น
ด้านศิลปาชีพเพื่อความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น
เมื่อสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงเยี่ยมเยียนราษฎรทั่วประเทศ ที่ส่วนใหญ่เป็นเกษตรกร ชาวไร่ ชาวนา ทรงทราบถึงปัญหาที่ราษฎรต้องประสบทุกปี อย่างเช่น สภาพดินฟ้าอากาศที่แปรปรวน ปริมาณผลิตผลไม่คงที่ น้ำท่วม หรือภัยแล้ง ซึ่งปัจจัยธรรมชาติที่อยู่นอกเหนือการควบคุมเหล่านี้ ทำให้เกษตรกรมีรายได้ไม่แน่นอน หลายคนจึงต้องตัดสินใจทิ้งถิ่นฐานเพื่อเดินทางมาทำอาชีพรับจ้าง เป็นผู้ใช้แรงงานในเมืองใหญ่ หรือถึงขั้นต้องขายที่ดินทำกิน จนในที่สุดส่งผลกระทบต่อชีวิตครอบครัวและความเป็นอยู่ จึงทรงมีพระราชดำริให้ราษฎรมีอาชีพเสริม เพื่อหารายได้ในช่วงที่ผลผลิตจากพืชผลทางการเกษตรไม่ได้ตามเป้าหมาย
ขณะเดียวกัน ในการนี้สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงสังเกตเห็นผลงานหัตถกรรมพื้นบ้านที่ราษฎรในชนบททำขึ้นไว้ใช้ตามบ้าน โดยเป็นงานฝีมือพื้นบ้านที่มีเอกลักษณ์ ทั้งจากการใช้วัตถุดิบจากท้องถิ่น และเป็นศิลปะ ภูมิปัญญาชาวบ้านที่สืบทอดกันมาและบางอย่างกำลังจะสูญหาย จึงทรงมีพระราชดำริอนุรักษ์ และฟื้นฟูงานฝีมือพื้นบ้าน โดยโปรดเกล้าฯ ให้เปิดสอนงานหัตถกรรมรูปแบบต่างๆ ในหลายพื้นที่ และโปรดเกล้าฯ ให้ก่อตั้งมูลนิธิขึ้นเมื่อวันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2519 พระราชทานชื่อว่า "มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพ ในพระบรมราชินูปถัมภ์"
พระเมตตาด้านการศึกษา
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงสนพระราชหฤทัยด้านการศึกษาอย่างหลากหลาย และทรงอ่านหนังสือหลายประเภท โดยเมื่อทรงอ่านพบสิ่งที่เป็นประโยชน์ ก็พระราชทานไปยังที่ต่างๆ และทรงเห็นคุณค่าของการบันทึกเรื่องราวความจริง โดยเมื่อครั้นเจริญพระชนมพรรษา 36 พรรษา ทรงพระราชนิพนธ์หนังสือเรื่อง ความทรงจำในการเสด็จต่างประเทศทางราชการ และพระราชทานแก่ผู้เข้าเฝ้าฯ ในงานวันเฉลิมพระชนมพรรษา พร้อมพระราชทานพระดำรัสแก่นักเขียนไว้ว่า “นักเขียนควรต้องค้ำจุนความจริง”
นอกจากพระองค์ทรงสนับสนุนการศึกษาทั้งในระบบ และนอกระบบแล้ว ในปี 2518 ทรงมีพระราชดำริให้จัดสร้าง "ศาลารวมใจ" ในท้องถิ่นต่างๆ เพื่อเป็นสถานที่ให้ประชาชนได้ศึกษา และเสริมสร้างความรู้ด้วยการอ่านหนังสือ ได้ทราบข่าว เหตุการณ์ความเคลื่อนไหวของบ้านเมืองเป็นพื้นฐานความรู้ความเข้าใจกัน รวมถึงได้รับความรู้ด้านอนามัย และการปฐมพยาบาลด้วย
พระราชกรณียกิจด้านการสาธารณสุข
ด้วยพระราชปณิธานอันแรงกล้าที่อยากให้พสกนิกรชาวไทย มีสุขภาพร่างกายที่แข็งแรง สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง จึงทรงมีโครงการพระราชดำริที่เกี่ยวเนื่องกับงานด้านสาธารณสุขหลายโครงการ เช่น โครงการแพทย์หลวง ตรวจรักษาราษฎรในพื้นที่ห่างไกล โครงการหน่วยแพทย์พระราชทาน เป็นต้น
รวมถึงการอุทิศพระองค์ในการช่วยเหลือกิจการด้านสาธารณสุข ไม่ว่าจะเป็นการเสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมราษฎร และทรงรับคนไข้ไว้ในพระบรมราชานุเคราะห์ ทรงมีพระเมตตาดูแลคนไข้โดยให้ข้าราชบริพารเยี่ยมคนไข้ พร้อมถวายรายงานอย่างสม่ำเสมอ ดั่งทรงมีพระราชเสาวนีย์ว่า “ให้ปฏิบัติต่อคนไข้เสมือนเป็นญาติ”
นี่คือส่วนหนึ่งของพระเมตตาในตลอดเวลาหลายทศวรรษที่ผ่านมา ที่ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงมีต่อพสกนิกรชาวไทย นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้
ที่มาข้อมูล : -เอกสารพระแม่แห่งสยาม นิทรรศการเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 77 พรรษา 12 สิงหาคม 2552 สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร
-หนังสือสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถกับสิ่งแวดล้อม โดยคณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี
